تعلیم و تربیت کاری بسیار دشوار و ظریف است بنابراین همه افراد نمی توانند در کسوت معلمی فعالیت کنند و ویژگی های معلم از علاقه، قدرت تدریس و نحوه بیان شروع و تا مهرورزی، مدارا و دلسوزی با شاگرد ادامه پیدا می کند.

معلم باید به تدریس علاقه مند باشد و هیچ فردی بدون داشتن این ویژگی نمی تواند در کار معلمی موفق باشد همچنانکه چنین خصوصیتی برای سایر حرف و شغل ها نیز لازم است اما برای شغل معلمی حیاتی تر به نظر می رسد.

معلمی شغل مورد احترام همه مردم است و کمتر حرفه ای است که با چنین مرتبه، ارج و قربی در نزد عموم مردم وجود داشته باشد. هیچ جامعه ای بدون معلم به رستگاری و سعادت نمی رسد و هیچ محیط انسانی نیز بدون معلم، نسل دانا و سالمی تحویل جامعه نداده است.

از این رو کار معلمی به همان اندازه که بین مردم ارزشمند و والا است به همین نسبت نیز حساس است و می تواند سعادت یک جامعه را تضمین کند و در سوی دیگر نیز می تواند نتیجه معکوس به همراه داشته باشد.

بنابر این جامعه ای که قصد دارد به سوی سعادت و رستگاری حرکت کند، نیازمند معلمان توانمند است که لازمه آن توجه بیشتر به ورودی های این نظام است که مایل هستند چنین مسئولیت سنگینی را بپذیرند.

همین حالا معلمان کشور از راه های مختلف جذب آموزش و پرورش می شوند که اگر بخواهیم این مجراها را بازگو کنیم شاید بیشترین معلمانی که اکنون در مدارس تدریس می کنند از طریق مراکز تربیت معلم، دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی جذب مدارس می شوند و معمولا برخی مواقع نیز آموزش و پرورش شمار اندکی از افراد را به عنوان معلم از طریق آزمون های سالانه خود جذب می کند.

بنابراین مجراهای ورودی افراد به عنوان معلم کاملا مشخص است در حالی که در گذشته برخی معلمان به عنوان حق التدریس بکارگرفته می شدند که آموزش های لازم برای این شغل نمی دیدند.

همین حالا اغلب معلمانی که از این طریق انتخاب می شوند افراد کوشا، با انگیزه، علاقه مند و توانمند هستند که تحولات عظیمی نیز در آموزش و پرورش و به طور کلی در مدارس ایجاد کرده اند. البته در این میان ممکن است که برخی از معلمان در ادامه فعالیت شان به هر دلیلی نتوانند تقاضاهای نظام تعلیم و تربیت و دانش آموزان و والدین را برآورده کنند که این موضوع در جمعیت حدود 700 هزار نفری معلمان طبیعی است و در هر شغلی امکان این موضوع وجود دارد یعنی فرد پس از حضور در فعالیتی نتواند بخوبی از عهده آن بر آید و کار مورد نظر را رها کند و به مکان دیگری برود.

معلمی همانطور که گفته شد شغل بسیار حساس و مهمی است و چون با تعلیم و تربیت نسل کنونی و آینده سروکار دارد این اهمیت دوچندان می شود بنابراین درست این است که معلمانی که تمام شاخص های لازم را دارا هستند در این فعالیت جذب و ادامه کار دهند.

شاید مهمترین شاخص های یک معلم را می توان وارستگی، دلسوزی، سعه صدر، صلابت و جدیت، مهربانی، توانمندی، خستگی ناپذیری، کوشا بودن، آشنایی با علم روز و کلاس داری بر شمرد و چنانچه هریک از این شاخص ها در معلمان وجود نداشته باشد بطور قطع تعلیم و تربیت با اختلال روبرو خواهد شد.

وقتی می گوییم یکی از ویژگی های معلم داشتن سعه صدر است به معنی این است که معلم در کلاس با دستکم 30 فکر و عقیده و تربیت روبرو است که باید با صبر و حوصله با آنان برخورد کند زیرا ممکن است هر کدام از آنان رفتار و تربیت خانواده و محیط خود را در کلاس بروز دهند و معلم نیز باید بتواند به درستی با آن برخورد کند.

در کلاس درس تمام حواس دانش آموزان روی حرکات و گفتار معلم است و خیلی از رفتارهای او را الگو می گیرند.

شاید به همین دلیل است که کشورهای پیشرفته در انتخاب معلم بخصوص در دوره ابتدایی وسواس زیادی بخرج می دهند.

کشورهایی مثل ژاپن معلمان دوره ابتدایی را از توانمندترین افراد انتخاب می کنند. در این کشورها معلمان از نظر مسایل مادی و معنوی در درجه بالایی قرار دارند تا بتوانند نسل کنونی و آینده را برای زندگی در دنیای آینده آماده کنند.

در جامعه ما نیز باید معلمان غیر از دغدغه تعلیم و تربیت مطلوب دانش آموزان، نگرانی دیگری نداشته باشند و مسایل مادی و معنوی آنان بدون مشکلی برآورده شود. با این دیدگاه کار معلمی بسیار مهم است چون با تربیت یک نسل یا بیشتر سروکار دارد. از این رو هیچ فردی بدون این ویژگی ها نمی تواند معلمی کند و نسل متناسب با شرایط هر جامعه ای تربیت کند.

معلم جدا از اینکه خود باید علاقه مند به موضوع درسی باشد باید دانش آموز را نیز به درس علاقه مند کند که این نیاز به مهارت و کسب آگاهی دارد.

مهارت معلمی یعنی اینکه معلم با شیوه های ابتکاری و متناسب با شرایط و مقتضیات کلاس، فضای شاداب، دلپذیر و جذاب برای دانش آموزان مهیا کند تا آنان با علاقه در کلاس حاضر شوند.

استفاده متنوع از مطالب و روش های تدریس، آموزش همراه با شور و شوق، پرهیز از عیب جویی و انتقادات تند و خشن، داشتن رابطه مثبت با دانش آموزان، توجه به احساسات دانش آموزان، داشتن خلاقیت و نوآوری، انعطاف پذیری و داشتن عدالت از ویژگی های یک معلم است.

معلمان برای رسیدن به تدریس کارآمد نیازمند آموزش، شرکت در کارگاه های شیوه های مدرن و به روز تدریس و مطالعه مستمر در حوزه تدریس خود هستند.

شوربختانه برخی از معلمان فاقد مهارت های لازم برای تدریس در کلاس هستند که این مساله بر افت تحصیلی دانش آموزان تاثیرات فراوانی گذاشته است.

همانطور که بیان شد معلمی نیازمند کسب مهارت های مختلف است تا نقاط ضعف و قوت دانش آموزان را شناسایی و نسبت به رفع آن اقدام کند. ارزشیابی کیفی و کمی در مدارس نیز هنوز با نواقصی در حال اجرا است که دانش آموزان را از یادگیری کیفی مطالب دور می کند.

وقتی می توانیم دانش آموز را برای زندگی فردا آماده کنیم که آموزش های متناسب با جامعه و بروز به آنان ارائه کنیم و این نیازمند داشتن مدارس و معلمان کارآمد و توانمند است.

علی حبیبی